Eser:
Bestekâr:
Güfte Sâhibi:
Makam:
Form:
Usûl:
Güfte:
Kaynak:
Diğer Bilgiler:
Hak yoluna gidenlerin asa olsam ellerine
Bestekâr:
Belirsiz
Güfte Sâhibi:
Makam:
Form:
Usûl:
Güfte:
Hak yoluna gidenlerin
Asâ olsam ellerine
Her pîr vasfın edenlerin
Kurban olsam dillerine
Bir üstâda olsam çırak
Hep bir olur yakın ırak
Yapsalar kemiğim tarak
Yâr zülfünün tellerine
SEYRÂNÎ kaldır parmağın
Vaktidir Hakk'a varmağın
Deryâya akan ırmağın
Katre olsam sellerine
Asâ olsam ellerine
Her pîr vasfın edenlerin
Kurban olsam dillerine
Bir üstâda olsam çırak
Hep bir olur yakın ırak
Yapsalar kemiğim tarak
Yâr zülfünün tellerine
SEYRÂNÎ kaldır parmağın
Vaktidir Hakk'a varmağın
Deryâya akan ırmağın
Katre olsam sellerine
Kaynak:
Semih Özdemir
Diğer Bilgiler:
Öncelikle bu eserin tespitine ve notanın yazılmasına vesile olan referans icra BURADAN dinlenebilir. Bu eserle ilgili yaptığım araştırmayı ve sorgulamayı da ilgililere arz eder, eleştirilerine sunarım. Bu metin yazılan notanın üzerine işlenmiştir.
------
Aşık Seyrânî'nin bu notada güfte olarak verilen şiiri birçok kez bestelenmiş görünmektedir. Bunlardan bir tanesi de TRT arşivlerine 14497 repertuvar numarasıyla, bestekarı "Büyük Hafız Kemal Efendi" olarak kayıtlanmış Acemaşiran makamında ve Düyek usûlünde bir eserdir. Arşivlerde söz konusu eseri temsil eden Halil Çay, Doğan Ergin ve Cüneyt Kosal'ın kaleminden çıkmış ama melodik yapı itibariyle birbirinin tıpatıp aynı olan 5 farklı nota nüshası bulunmaktadır (BAKINIZ). Ancak makam ve güfte aynı olmasına rağmen, usûl ve melodik yapı itibariyle büyük farklılık arz eden, bir yandan da söz konusu nota nüshalarındaki melodik yapıyı hatırlatan, ilginç ve orijnal bir icra kaydı tespit edilmiştir. Elinizdeki bu nota nüshası, aşağıdaki karekodla dinleyebileceğiniz kayıt kaynak alınarak yazılmıştır. Bu nota yazılırken karşılaşılan bazı durumları aktaran notlar ve şairi konu alan bir doktora tezinde aktarılan şiirin orijinal hali sayfanın sonunda verilmiştir. İlgililere ve araştırmacılara arz olunur.
Nota yazımıyla ilgili notlarım:
- Notaya referans olan söz konusu kaydın başında, "Seyrânî'nin Acemaşiran makamında ilahisi" şeklinde bir eser takdimi yapılmıştır. Terennüm edilen eserin melodik seyri referans makam kaynaklarında yer alan Acemaşiran makam yapısına paralel olduğu için başlıkta farklı bir makam tasnifine gidilmemiştir. Benzer paralellik kullanılan güftenin edebî yapısı incelendiğinde, müzikal "ilahi" formu için de geçerli olabileceğinden, eser takdiminden farklılık arz edecek bir başlık yazılmamıştır.
- 73 BPM olarak verilen metronom değeri, referans alınan kayıttaki ortalama gideri ifade etmektedir. Malumdur ki, Türk müziği repertuvarındaki eserler icracının arzusuyla farklı metronom değerlerinde terennüm edilebilir.
- "Devr-i Hindi + Düyek" şeklinde verilen usûl bilgisi, aslında bir kısaltmadır. Zira eser aşağıdaki gibi formülüze edilebilecek, bir çeşit darbeyn usûlle ölçülmüştür: (2) Devr-i Hindi + (2) Düyek + (1) Devr-i Hindi + (1) Düyek
- Söz konusu nota, terennüm edilen eserin yalnızca bir iskeleti olabilir. Notanın sadeliğini korumak için, kayıttaki icrada yapılan çarpma gibi çeşitli süslemeler ihmal edilmiştir. İcranın hakikati ancak karekodla verilen kayıtta bulunabilir.
- İlk sayfada bahsedilen birbirinin aynı bilgileri ve müzikal yapıyı aktaran 5 nüsha, bu güfteyi Acemaşiran makamında ve Düyek usûlünde "Büyük Hafız Kemal Efendi" tarafından bestelenmiş olarak aktarmaktadır. Hafız Kemal'lerden "Büyük" olarak sıfatlandırılanın, sonradan "Gürses" soyadını da alan, Sadettin Kaynak'ın da yakın arkadaşı olarak bilinen, 1882-1939 yılları arasında yaşamış, daha çok gazel ve mevlid icralarıyla tanınan, meşhur hanende Hafız Kemal (Gürses) olduğu bilinmektedir. Referans alınan kayıttaki takdimde eserin bestekarının belirtilmemesi ve bu notadaki müzikal yapıyı karşılayan başka hiçbir esere (şimdilik) ulaşılamaması, beni bu yeni notaya bir bestekar ismi yazmamaya sevketse de, bahsi geçen 5 nüshadaki müzikal yapıyla olan benzerlik sebebiyle bunlarda aktarılan bestekar bir şerhle de olsa bu notaya işlenmiştir. Ancak bu husus, hiçbir kaynakta Hafız Kemal Gürses'in bestekarlığından veya bestelediği eserlerden bahsedilmemesi sebebiyle tartışmaya açık, araştırılmaya muhtaçtır diye düşünüyorum. Ayrıca kayıtta eseri cumhur olarak okuyan kişilerin musikişinas hafızlar olması, hatta bunlardan birinin Sadettin Kaynak ve Rakım Elkutlu'nun öğrencisi Hafız Tahir Karagöz olması, böylesi birikimli bir topluluğun eseri sunarken güfte şairini anıp, kendilerince malum olmaması ihtimalinin zayıf olduğu büyük hanendeyi eserin bestekarı olarak anmamaları çok ilginç olurdu. Bu durum, eserin Kemal Efendi'ye aidiyetini bilmedikleri düşük ihtimalini akla getirse de daha çok Kemal Efendi'ye ait olmadığını bildiklerini düşündürmektedir.
- Bahsi geçen 5 nüshada ve bu notaya kaynaklık eden icrada kullanılan güfte ufak farklarla aynıdır. Bu notadaki güfte metni, kayıtta okunduğu gibi aktarılmıştır. Ancak Âşık Seyrânî'yi konu eden detaylı bir doktora tezinde, bu şiirin tüm nüshalarda yer aldığından bazı farklarla aktarıldığı görülmektedir. Ayrıca tezde bu şiirin iki farklı versiyonu olduğu belirtilmiş ve bundan hareketle bu eserde kullanılan güftenin söz konusu iki versiyondan karma bir şekilde elde edildiği anlaşılmaktadır. Bahsi geçen doktora tezinin künyesi aşağıdaki gibidir. Verilen sayfalarda şiirin orijinal hali bulunabilir. Ben yalnızca yukarıda kullanılan güftenin bu tezde verilen orijinal metinle olan farklarını arz etmek ile yetineceğim.
Erciyes Üniversitesi SBE Türk Edebiyatı Bilim Dalı
"Türk Edebiyatında Seyrânî Olgusu: Develili Seyrânî ve Eserleri (İnceleme-Metin)"
Betül Aydoğdu, 2011. ss. 393-395
1) Kayıtta okunan "Her pîr vasfın..." mısraı, söz konusu tezde "Er pîr vasfın..." olarak görülmektedir.
2) Kayıtta okunan "Hep bir olur yakın ırak" mısraı, söz konusu tezde "Bir olurdu yakın ırak" olarak görülmektedir.
3) Kayıtta okunan "Yapsalar kemiğim tarak" mısraı, söz konusu tezde yar alan bir versiyona göre aynı iken diğer versiyonda bu mısra "Kemiklerim eyle tarak" şeklinde görülmektedir.
4) Kayıtta okunan üçüncü dörtlük ile tezdeki versiyonlarda yer alan son dörtlükleri bütün olarak aktarmak yerinde olur. Bu notayı kullanacak icracıların güfteyi arzu ettikleri şekilde seçebileceklerini düşünüyorum.
------
Aşık Seyrânî'nin bu notada güfte olarak verilen şiiri birçok kez bestelenmiş görünmektedir. Bunlardan bir tanesi de TRT arşivlerine 14497 repertuvar numarasıyla, bestekarı "Büyük Hafız Kemal Efendi" olarak kayıtlanmış Acemaşiran makamında ve Düyek usûlünde bir eserdir. Arşivlerde söz konusu eseri temsil eden Halil Çay, Doğan Ergin ve Cüneyt Kosal'ın kaleminden çıkmış ama melodik yapı itibariyle birbirinin tıpatıp aynı olan 5 farklı nota nüshası bulunmaktadır (BAKINIZ). Ancak makam ve güfte aynı olmasına rağmen, usûl ve melodik yapı itibariyle büyük farklılık arz eden, bir yandan da söz konusu nota nüshalarındaki melodik yapıyı hatırlatan, ilginç ve orijnal bir icra kaydı tespit edilmiştir. Elinizdeki bu nota nüshası, aşağıdaki karekodla dinleyebileceğiniz kayıt kaynak alınarak yazılmıştır. Bu nota yazılırken karşılaşılan bazı durumları aktaran notlar ve şairi konu alan bir doktora tezinde aktarılan şiirin orijinal hali sayfanın sonunda verilmiştir. İlgililere ve araştırmacılara arz olunur.
Nota yazımıyla ilgili notlarım:
- Notaya referans olan söz konusu kaydın başında, "Seyrânî'nin Acemaşiran makamında ilahisi" şeklinde bir eser takdimi yapılmıştır. Terennüm edilen eserin melodik seyri referans makam kaynaklarında yer alan Acemaşiran makam yapısına paralel olduğu için başlıkta farklı bir makam tasnifine gidilmemiştir. Benzer paralellik kullanılan güftenin edebî yapısı incelendiğinde, müzikal "ilahi" formu için de geçerli olabileceğinden, eser takdiminden farklılık arz edecek bir başlık yazılmamıştır.
- 73 BPM olarak verilen metronom değeri, referans alınan kayıttaki ortalama gideri ifade etmektedir. Malumdur ki, Türk müziği repertuvarındaki eserler icracının arzusuyla farklı metronom değerlerinde terennüm edilebilir.
- "Devr-i Hindi + Düyek" şeklinde verilen usûl bilgisi, aslında bir kısaltmadır. Zira eser aşağıdaki gibi formülüze edilebilecek, bir çeşit darbeyn usûlle ölçülmüştür: (2) Devr-i Hindi + (2) Düyek + (1) Devr-i Hindi + (1) Düyek
- Söz konusu nota, terennüm edilen eserin yalnızca bir iskeleti olabilir. Notanın sadeliğini korumak için, kayıttaki icrada yapılan çarpma gibi çeşitli süslemeler ihmal edilmiştir. İcranın hakikati ancak karekodla verilen kayıtta bulunabilir.
- İlk sayfada bahsedilen birbirinin aynı bilgileri ve müzikal yapıyı aktaran 5 nüsha, bu güfteyi Acemaşiran makamında ve Düyek usûlünde "Büyük Hafız Kemal Efendi" tarafından bestelenmiş olarak aktarmaktadır. Hafız Kemal'lerden "Büyük" olarak sıfatlandırılanın, sonradan "Gürses" soyadını da alan, Sadettin Kaynak'ın da yakın arkadaşı olarak bilinen, 1882-1939 yılları arasında yaşamış, daha çok gazel ve mevlid icralarıyla tanınan, meşhur hanende Hafız Kemal (Gürses) olduğu bilinmektedir. Referans alınan kayıttaki takdimde eserin bestekarının belirtilmemesi ve bu notadaki müzikal yapıyı karşılayan başka hiçbir esere (şimdilik) ulaşılamaması, beni bu yeni notaya bir bestekar ismi yazmamaya sevketse de, bahsi geçen 5 nüshadaki müzikal yapıyla olan benzerlik sebebiyle bunlarda aktarılan bestekar bir şerhle de olsa bu notaya işlenmiştir. Ancak bu husus, hiçbir kaynakta Hafız Kemal Gürses'in bestekarlığından veya bestelediği eserlerden bahsedilmemesi sebebiyle tartışmaya açık, araştırılmaya muhtaçtır diye düşünüyorum. Ayrıca kayıtta eseri cumhur olarak okuyan kişilerin musikişinas hafızlar olması, hatta bunlardan birinin Sadettin Kaynak ve Rakım Elkutlu'nun öğrencisi Hafız Tahir Karagöz olması, böylesi birikimli bir topluluğun eseri sunarken güfte şairini anıp, kendilerince malum olmaması ihtimalinin zayıf olduğu büyük hanendeyi eserin bestekarı olarak anmamaları çok ilginç olurdu. Bu durum, eserin Kemal Efendi'ye aidiyetini bilmedikleri düşük ihtimalini akla getirse de daha çok Kemal Efendi'ye ait olmadığını bildiklerini düşündürmektedir.
- Bahsi geçen 5 nüshada ve bu notaya kaynaklık eden icrada kullanılan güfte ufak farklarla aynıdır. Bu notadaki güfte metni, kayıtta okunduğu gibi aktarılmıştır. Ancak Âşık Seyrânî'yi konu eden detaylı bir doktora tezinde, bu şiirin tüm nüshalarda yer aldığından bazı farklarla aktarıldığı görülmektedir. Ayrıca tezde bu şiirin iki farklı versiyonu olduğu belirtilmiş ve bundan hareketle bu eserde kullanılan güftenin söz konusu iki versiyondan karma bir şekilde elde edildiği anlaşılmaktadır. Bahsi geçen doktora tezinin künyesi aşağıdaki gibidir. Verilen sayfalarda şiirin orijinal hali bulunabilir. Ben yalnızca yukarıda kullanılan güftenin bu tezde verilen orijinal metinle olan farklarını arz etmek ile yetineceğim.
Erciyes Üniversitesi SBE Türk Edebiyatı Bilim Dalı
"Türk Edebiyatında Seyrânî Olgusu: Develili Seyrânî ve Eserleri (İnceleme-Metin)"
Betül Aydoğdu, 2011. ss. 393-395
1) Kayıtta okunan "Her pîr vasfın..." mısraı, söz konusu tezde "Er pîr vasfın..." olarak görülmektedir.
2) Kayıtta okunan "Hep bir olur yakın ırak" mısraı, söz konusu tezde "Bir olurdu yakın ırak" olarak görülmektedir.
3) Kayıtta okunan "Yapsalar kemiğim tarak" mısraı, söz konusu tezde yar alan bir versiyona göre aynı iken diğer versiyonda bu mısra "Kemiklerim eyle tarak" şeklinde görülmektedir.
4) Kayıtta okunan üçüncü dörtlük ile tezdeki versiyonlarda yer alan son dörtlükleri bütün olarak aktarmak yerinde olur. Bu notayı kullanacak icracıların güfteyi arzu ettikleri şekilde seçebileceklerini düşünüyorum.
Okunan:
Seyrânî kaldır parmağın
Vaktidir Hakk'a varmağın
Deryâya akan ırmağın
Katre olsam sellerine
V1:
Seyrânî kaldır parmağın
Vaktidir Hakk'a durmanın
Deryâya akan ırmağın
Katre olsam sillerine
V2:
Seyrânî kaldır parmağın
Vakti kalmadı turmağın
Cennette akan ırmağın
Katre olsam güllerine
Seyrânî kaldır parmağın
Vaktidir Hakk'a varmağın
Deryâya akan ırmağın
Katre olsam sellerine
V1:
Seyrânî kaldır parmağın
Vaktidir Hakk'a durmanın
Deryâya akan ırmağın
Katre olsam sillerine
V2:
Seyrânî kaldır parmağın
Vakti kalmadı turmağın
Cennette akan ırmağın
Katre olsam güllerine
Semih ÖZDEMİR
27.07.2022
27.07.2022