Sözlü Eser Didem Yüzüne Nazır Nazır Yüzüne Didem - Yahya Nazim Efendi - Şehnaz

[Makam]

Eser:

Didem yüzüne nazır nazır yüzüne didem​

Bestekâr:

Yahya Nazim Efendi​

Güfte Sâhibi:

Yahya Nazim Efendi​

Makam:

Şehnaz​

Form:

A.S.​

Usûl:

Sengin Semai​

Güfte:

-​

Kaynak:

Sanat Müziği Notaları​

Nota Arşivleri | v8​

İSAM - Cüneyd Kosal Türk Musikisi Arşivi | v9, v10, v11, v12, v13, v14, v15​

Diğer Bilgiler:

Arşiv No: 3334 -​

Dârülelhân Külliyâtı 034 ​

v9 | Notlar: Defterin başında "Haluk Güneyli'den aldım 7.2.1972notu vardır. Diğer Bilgiler: D-37/117 s.123​

v10 | Notlar: Defterin başında "Muallim İsmail Hakkı Bey'in el yazısınotu vardır. Diğer Bilgiler: D-42/4 s.6​

v11 | Notlar: Defterin başında "İsak Varon'a ait defter Muzaffer Birtan'dannotları vardır. Diğer Bilgiler: D-60/397 s.548​

v12 | Notlar: Defterin başında "Ziya Akyiğit'ten aldım 20.10.1973 Nevres Bey'in el yazısınotları vardır. Diğer Bilgiler: D-89/3 s.5-6​

v13 | Notlar: Defterin başında "1971 Haluk Güneyli'den Kemani Bedriye Hoşgör'e ait notalardannotları vardır. Diğer Bilgiler: KD-33/27 s.55​

v14 | Diğer Bilgiler: KD-54/48 s.83​

v15 | Notlar: Defterin başında "12-13 Kanunuevvel 1338 (1922Beşiktaş Musiki Cemiyeti Haluk Güneyli'den Mart 1990notu vardır. Diğer Bilgiler: KD-64/5 s.9​

 

[Faruk İnan]

Gazelin tamâmı şöyle:

Dîdem ruhunu gözler gözler ruhunu didem
Kıblem olalı kaşın kaşın olalı kıblem

Cennet gibidir rûyin rûyin gibidir cennet
Âdem doyamaz sana sana doyamaz âdem

Gamzen ciğerim deldi deldi ciğerim gamzen
Bilmem nic'olur hâlim hâlim nic'olur bilmem

Vuslat bileli hicrin hicrin bileli vuslat
Mâtem görünür şâdî şâdî görünür mâtem

Zahmım göricek cânâ cânâ göricek zahmım
Merhem koyasın bir gün bir gün koyasın merhem

Sende nazarı dâ'im dâ'im nazarı sende
Âlem yüzüne meftûn meftûn yüzüne âlem

Olsun ko Nazîm ey gül ey gül ko Nazîm olsun
Her dem gülüne bülbül bülbül gülüne her dem

Mef'ûlü/ mefâ'îlün/ mef'ûlü/ mefâ'îlün

 

[Mahzen-i Esrâr-ı Mûsikî]

Rûyin iyi olur.

 

[Mahzen-i Esrâr-ı Mûsikî]

Hicrin bileli vuslat.

 

[Mahzen-i Esrâr-ı Mûsikî]

Zahmım göricek, hani olmayacak, olmayıcak farkı gibi

 

[Mahzen-i Esrâr-ı Mûsikî]

Şairimizin mahlası “Nazîm”, sadece î’de uzatma var.

 

[Esat ŞAR]

Terennüm içermeyen başka bir Ağır Semâî örneği daha biliyor musunuz? Semâî'den ziyâde Şarkı formunu andırıyor sanki!

 

[Mahzen-i Esrâr-ı Mûsikî]

Eskiden böyle çok semâî vardır azizim. Terennümü olmayan murabba beste de çoktu, hem de en büyük usûllerde bestelenenler dahi vardı bunların arasında. Ama bu eserin eski mecmualarda daha çok şarkı tarzındaki semâîlerle kaydedilebildiğini söyleyebilirim. Yani bu eser hem klasik âsâr içinde hem de şarkı fasıllarında icra edilmiş olmalı, emâreler bunu gösteriyor.

 

[Esat ŞAR]

Sevgili hocam; belki çağdaşı Semâî'ler incelenip daha net bir karara varılabilir. Tabi eğer terennümsüz Murabbâ veya semâîler belli bir döneme işâret ediyorsa. Her dönemde bestelenmiş olsaydı benzeri örneklerle daha sık karşılaşmamız gerekirdi. Acaba terennümsüz Murabbâ ve Semâîleri belli(!) bir döneme tarihlemek mümkün mü?

 

[Mahzen-i Esrâr-ı Mûsikî]

Bu eserin bestelendiği çağları kastediyorum. 18. yüzyılın ortalarına kadar diyebiliriz kabaca. Kabaca, çünkü bu musikinin tarihi henüz yazılmadı...

 

[Levent Çelik]

Itrî'de var örneği, "muhabbetin dilimi dağ-dar eder..."
"Cam-ı lâlindir senin ayine..."

"Niyazi nagme-i dil yare bi-zeban okunur"

 

[Mahzen-i Esrâr-ı Mûsikî]

Muhabbetin onun olmayabilir ama evet Hisar Beste güzel bir örnek, bestelere.

 

[Esat ŞAR]

Sevgili Levent hocam; Bayâti Murabbâ'da "başa" veya "meyân'a" dolabı olamayacak şekilde, ufacık da olsa lâfzî terennüm diyebileceğiniz bir bölüm var (ömrüm, cânım amân) ki hemen arkasına, terennümlü bestelerden alışık olduğumuz şekliyle ilgili mısrânın ikinci yarısını ekleyip birinci devrini bitirmiş ve ikinci mısrâyı okutmak üzere başa yönlendirmiş.. Buselik Semâî'de de öyle (cânım, cânım, cânım amân). Hisâr Beste ise (buradaki notalar da dahil) "Murabbâ" olarak isimlendirilmemiş, sadece "Beste" yazıyor. Sanırım Hâfız Post'un Nevâ Bestesi de öyle. Murabbâ ve Nakış sıfatı hem trafikten haber verirken aynı zamanda Terennümün toplamda kaç defâ okunacağına da işaret ediyor gibi hissediyorum. Harun hocam siz "Murabbâ Beste" ve "Beste" arasında bir fark olduğunu düşünüyor musunuz? Yoksa elimizde kaldığı kadarıyla, günümüze ulaştığı haliyle bir yerlere oturtmaya mı çabalıyoruz?

 

[Levent Çelik]

O kadar terennüm "hey canım aman" Doldur getir ey saki... segâh şarkıda da var

 

[Mahzen-i Esrâr-ı Mûsikî]

Murabba ve beste arasında bir fark yoktur (bugüne kadar ulaşan eserler için konuşuyorum). Bir de müstezad beste var ama çok nadir örneği var.

 

[Esat ŞAR]

Levent hocam verdiğiniz örnekteki "hey cânım âman" da "Nakarat'a", "Meyân'a" ve "Başa" kabîlinden bestelenmiş gibi duruyor fakat ne demek istediğini anladım.

 

[Esat ŞAR]

Eyvallah Harun hocam.

 

[Esat ŞAR]

Levent hocam; Diyarbekir'li Seyyid Nuh'un Şehnaz Murabbâ Beste'sinde de 3 tekrarlı "dâd ey"den müteşekkil kısacık bir terennüm, ardından ise ilgili mısrânın ikinci yarısı okunuyor. Aklıma gelen ilk örneği verdim, muhakkak başka örneklere de ulaşmak mümkündür.

 

[Esat ŞAR]

Hârun hocam bu mûsikinin tarihini yazmak da size nasib olur inşaallah

 

[Mahzen-i Esrâr-ı Mûsikî]

Kendisine söyledim, inşallah dedi

 

[Levent Çelik]

Inşallah.
Bilinen birşey ama hatırlatayım dedim;
beste ve semaileri şarkıdan ayıran ilk özellik guftesinin formudur. Istisnalari mutlaka çok vardır ama şarkıyı "Şarkı" ismiyle anmamızın sebebi, edebî şiir formu olan "şarkı'' dır. Büyük formlarda ise ekseriya Gazel formundan seçilmiş güfteler kullanılmış.

Beste formunda terennüm sonradan gelişmiş ve birçok farklı kullanımlarla çeşitlenmiştir. Özellikle elimize ulaşan ilk dönem eserlerinde terennüm namına "hey canım, yâr hey..." gibi kısa, yine aynı dönem ve takip eden dönemlerdeki tumturaklı şarkılarda da rastladığımız kelimeler kullanılmış.

Diğer yandan bu bilgilerimizi teyid eden Yahya Nazîm Efendi, bestelerinde terennüm de kullanmış? (Ol kim misal-i hale meh-i mihribanı var/Acem Beste)

Formlarin uygulanışını kronolojik olarak net bir şekilde sınıflandırmak biraz zor görünüyor.

Yine de bir tasnif çalışması yapılabilir, olabildiği kadar