Soru Makamların Mikrotonal Dizileri Nelerdir?

[Rock Tribe]

Öncelikle konuyu sadece mikrotonal diziler olarak ele aldığım için acaba işin ustalarını gücendirir miyim diye endişe ettim. Terminoloji çok farklı, çeşitli araştırmalar yaptım, çıkan sonuçların bir kısmını zaten anlamam mümkün değil, benim bu sorudaki amacım ses aralıklarını kalıp olarak kullanabilmektir. Bu kalıplarla ortaya çıkacak müziğin türü konusunda bir iddiam yoktur, lütfen yanlış anlamayınız.

"Plectra Series 4: Turkish Oud" isminde bir yazılım üzerinden konuyu ilerletmeye çalışıyorum. Bu yazılımında mikrotonal ayarlar bölümü var. Programla hazır ayarlar geliyor ama bu ayarların doğru olup olmadığı ve kullanımı konusunda sorularım aynı zamanda başlıktaki soruyu da cevaplamış olacak. Programın kullanım kitapçığında mikrotonal ayarların inici ve çıkıcı olarak tümüyle verildiği yazıyor. Bu bölümdeki 12 nota ayarı +/- 50 birim şeklinde belirlenmiş. Normalde mikrotonal bir notayı belirlemek için ayarları bu birimler üzerinden değerlendirebilirsiniz.

Konu hakkındaki sorumu iki örnek üzerinden ekran görüntüleri ile açıklamaya çalışayım.

İlk örnek, E Hicaz ayarları olarak internette bulduğum notalar ile şu ekran görüntüsünün:

birbirini tutması üzerine yapılmış bir çalışma şeklindedir:
https://ninbot.com/mp3/20220618_2129-MtonalRockTribe-x.mp3

Ekran görüntüsünde görülüğü üzere F, Ab/G# ve C notaları üzerinde bir mikrotonal ayar yapılmıştır, bu doğru mudur? Bu durumda E Hicaz makamı dizisinin seslerini: "E F G# A B C D E" şeklinde sıralayıp çalmamız mümkün müdür? Makam müziği böyle hazır dizelerin çalınması gibi bir şey değil sanırım, yani birçok makam birlikte kullanılıyor ve iniş çıkış kalıpları da ayrıca belirlenmiş gibi. Yukarda da dediğim gibi benim bu konudaki amacım ses aralıklarını doğru kullanabilmek. Yani bence sonucun hangi tür müzik olduğundan bu daha önemli.

Aynı zamanda örnekte duyabileceğiniz gibi mikrotonal sesleri kullanmadan arkada bir melodi çalındığı zaman batı müziği ile bir şekilde birleştirmiş oluyoruz, bu online olarak birlikte çalmak için gerekli olduğu için de böyle bir yol izlemem gerekiyor ama diğer taraftan bu şekilde kişisel olarak daha çok hoşuma gittiğini de söyleyebilirim.

İkinci örnek, E Segah ayarları olarak şöyle ayarlanmış:

Bu makamda diziye dair pek bir bilgi bulamadım. Mikrotonal sesler olarak E ve B sayılıyor ama F'dan da bahsediliyor. Bu ayarlarda F normal şekilde tınlıyor. Dizi olarak da hiç arızalı ses olmadığı için "E F G A B C D E" şeklinde çaldım. Doğru olup olmadığını bilemiyorum. Segah makamı ve temel makamların notalarını bulabildiğimi söyleyemem. Bunda da şöyle bir örnek çıktı:
Bu örneği kestiğim kaydın tam hali şu:
https://ninbot.com/mp3/20220619_2250-MtonalRockTribe-vio-bena.mp3

Kayıtlarda katılanlar bahsi geçen internet üzerinden birlikte çalmak için kullanılan siteden kişiler. İlk kısımda youtube'da da göreceğiniz şekilde, bas ve keman sesi ekliyor. Mikrotonal sesleri söyledim, kendince ayarlamaya çalıştı. Amerika'dan katılan biri için gayet iyi uydurdu. Uzun kayıtta Arjantin'den perdesiz bas çalan biri daha uydurmayı denedi, hoş bölümler oldu ama uydurmak haliyle zor. Biraz olsun ilgi çekmesi, hem bu ses aralıklarının kültürel bir miras olması bakımından hem de çıkan sonuç olarak beni memnun ediyor.

İkinci örnekte altta iki melodi döngüde, lavta sesindeki melodide mikrotonal ses yok, ud'un kalın tellerindeki döngüde var.

Ancak konuya çok uzak biriyim. Daha ses dizilerinin bilgilerinin birbiri ile tutmamasını ya da programdaki diğer makam ayarları ile uyumlu olmamasını anlayamıyorum. Muhtemelen bir yerlerde yanlış aratmalar yapıyorum ama lütfen terminolojiyi bilmeyen, sadece sesleri arayan birine tane tane şu sesler olacak, şu sesler mikrotonal olacak ve ekran görüntülerindeki mikrotonal ayarlar doğru ya da yanlış diyebilir misiniz?

Hatta bu tarz yazılımlara ilgili biri çıksa ve bu programı kurup makam ayarları bölümlerini düzenleyip hem kontrol edip hem yeni makamlar eklese ve hazır (preset) dosyasını eklese ve bundan faydalansak çok iyi olurdu.

Son olarak bilmeden çok hatalı bir şey söylediysem, şimdiden kusuruma bakmayınız.

 

[Derûnhân]

Doğru anladıysam ses frekanslarını soruyorsunuz.

Öncelikle video olarak buna bakabilirsiniz:


Bir de şöyle bir video var, 4 gün önce paylaşılmış:


Kendisinden ricâ ettim dosyayı, paylaşırsa burada da paylaşırız.


Yazı olarak burada cent olarak aralıkları vermişler: Türkiye’deki Türk Sanat Müziği Ses Sistemi - Gültekin Oransay

Sonra Mus2 programı var. Dilerseniz bir test versiyonunu indirin, oradan da onların kullandıkları cent ayarlarını görebiliyorsunuz.

Destek için programı yazan kişiye yazabilir, belki o frekansları içeren bir tablo çıkartabilir.

Ayrıca çeşitli müzik kitaplarında ses frekansları ile ilgili bilgiler bulunabilir.

 

[Rock Tribe]

Cevap için teşekkür ederim. Hiç aklıma akort konusundan araştırmak gelmemişti. Akort olarak sadece enstrümanın telleri şeklinde düşünmüştüm ama ilk videoda ses dizilerinin de en temel açıklaması yapılmış. Şimdi sadece ilk videoyu inceledim. Diğerlerine de yavaş yavaş bakacağım ama ilk video itibariyle sadece la notası (re yani) 440 hz tutuyormuş, diğer notaların hiçbiri tam tutmuyormuş ve karşılık notalar da bir yerden sonra çalışmaz diyor. Yani baştan bu iş olmaz demek gibi olmuş. Bu durumda "Plectra Series 4: Turkish Oud" içindeki ayarların hepsi yanlış diyebiliriz. Tabii yine tüm notaları tek tek belki frekans olarak ayarlamak mümkün olabilir ama eğer böyle bir şey yaparsak da batı müziği temelinde katılacak arkadaşlar da hiç katılamaz. Bu işin orta yolunu bulan hiç yok mu acaba? Çok mu absürt bir şey soruyorum, iyice şüphelenmeye başladım. Ya da şöyle diyeyim, bu frekanslar tamam olması gereken ama şu an "Plectra Series 4: Turkish Oud" programı içindeki makam olarak belirlenen notasyonlarla da çalınca hem uyumlu duyuluyor hem de yerel bir tını elde edilebiliyor (yani örnekleri o yüzden atmıştım, bilemiyorum bana mı öyle geliyor tabii de...).

Yani şimdilik sadece ilk video ile olayın olamayacağını anlamış bulunmaktayım, diğer bilgileri de yavaş yavaş inceleyeceğim umarım bir yolu vardır ya da yolu yoksa bile bahsettiğim programdaki ayarları batı müziği temelinde de katılım gösterilebilecek şekilde ayarlamak mümkün olabilir. İlginiz ve cevabınız için tekrardan teşekkür ederim.

 

[Rock Tribe]

Diğerlerine de baktım, program dahil hepsi frekansların değişmesi gerektiğini gösteriyor. Belki olması gereken bu ama dediğim gibi eğer frekanslarla oynarsam katılım iyice zorlaşır (hatta imkansızlaşır) diye düşünüyorum, yine program üzerinden verilen frekanslarla bir ayarlama yapmaya çalışacağım. Belki de o kadar büyük fark yoktur.

Frekans (yani akort sistemi diyelim) kısmı haricinde bir de dizi konusu var. Makamların dizileri de cidden çok karışık. Acaba eşit aralıklı sisteme uyarlama konusunda çalışma yapılmış mı diye aratırken içinde diziler hakkında da bilgi olan bir makaleye denk geldim:
https://www.researchgate.net/public...MUZIGI_MAKAM_DIZILERINE_KURAMSAL_BIR_YAKLASIM

Bu makalenin metnini terminoloji yüzünden anlayabildiğimi söyleyemem ama verilen makam dizileri, geleneksel ve tampere sistemi olarak birbirine çevrilmiş. Eğer bilgiler doğru ise hem diziler hem frekanslar bu şekilde bahsettiğim program üzerinden çalışabilir. Geriye sadece verilen dizilerdeki mikrotonal ayarların doğrulaması kalıyor.

 

[Rock Tribe]

Önce ilk videodaki frekans farklılıklarına göre bir ayar yapmaya çalıştım, 1-2 saat uğraştım diyebilirim, sonuç pek olmadı. Elimdeki akort programları ya da kullandığım ud sesi bu kadar hassas bir ayar yapmama müsaade etmedi ya da ben beceremedim, bilemiyorum.

Ardından yine o videodaki verilmiş cent değerlerine göre bir ayar yaptım. Çalınca çok hoş duyuldu. Hatta normal ayarsız sese geçince ne kadar da kötüymüş dedirtecek kadar hoş oldu ama sonuçtan emin değilim çünkü videoda verilen tabloda maksimum fark 27,40 cent, diğer perdeler için genel olarak ortalama bir ayar var. Ana seslerde 2-6 cent, ara seslerde 7-15 cent gibi diyebiliriz. Buraya kadar tamam ama hem program üzerinde gelen cent ayarları hem internette başka programlarda verilen ayarlar +/- 50 cent'e kadar çıkıyor. Bu durumda tablodaki cent ile programdaki cent birbirinin aynı ölçü birimi olmayabilir diye düşündüm. Emin olamadım. Eğer ölçü birimi tutuyorsa daha önce de bahsettiğim şekilde -50 cent ayar yaptığım zaman tabloda verilen hiçbir perdeye denk gelmiyor demektir. Ya da ben bir yerleri çok yanlış anladım.

Cent derken, programın ayarlarından da tekrar kontrol ettim. Hasas akort programlarında da mikrotonal bölümündeki ayarları +/- 50 şeklinde değiştirince değişiyor. Yani ekran görüntüsünü koyduğum ayarlar akort programlarındaki cent değerini bu aralıkta değiştiriyor. Akort programlarındaki bu cent birimi ile mikrotonal ayarlarının ne olduğunu teyit etmem gerekiyor.

Acaba konuyu yanlış bir yere açtım diyerek daha genel araştırmalar da yaptım, en ilgili forum burası olması gerek ama bu konuların bilgisayar ortamındaki imkanlara aktarılıp herkesin ulaşabilmesi açısından pek kimsenin ilgisini çekmiş görünmüyor. Mutlaka hem yazılımı bilen olmalı hem de müzik kayıt teknolojileri konusunda çok bilgili insanlar olmalı, onlar için çocuk oyuncağı olan bu temel bilgi için ben günlerdir uğraşıyorum. Sonra kendimden şüphe ediyorum, acaba yanlış bir şey mi söyledim? Konuya tamamen yanlış mı yaklaşıyorum?

Aklıma başka yol gelmiyor. Şu durumda eldeki imkanlar ile midi klavye ile mikrotonal seslere sağlıklı şekilde ulaşabilmemizin bir yolu olması lazım ama araştırdıkça işlerin karıştığını görüp üzülüyorum. Bu kadar temel konular çok daha kolay ulaşılabilir olmalıydı, diye düşünüyorum.

 

[Derûnhân]

Şöyle bir durum var. Öncelikle kullandığınız programlara hâkim değiliz. Bu yüzden program üzerinden bir şey söylemek çok zor.

İkincisi dijital programlara ilgilisi olanlar da çok değil ya da sitemizde bulunmuyorlar.

Üçüncüsü bizim müziğimizde frekanslar tam sâbit değil. Bunlar değişiyor okuyana göre, makâma göre.

Dördüncüsü, dediğim gibi sitemizde yeterli sayıda yardımcı olabilecek insanlar yok. Size şunu tavsiye edebilirim, bence mus2 programının sâhibine bir yazın.

Alternatif olarak Dorico, Finale, Sibelius ve MuseScore gibi notasyon programları var. İngilizce olarak "microtonal music, Turkish music, Ottoman music" gibi arama yaparak forumlarında konuşulmuş olanları bulabilirsiniz onlar nasıl yapmışlar diye.